Kompleks
Mizdahqan
Mizdahqan
Pútkil tóbelikti áyyemgi Gáwir-qala arxeologiyalıq esteligi iyeleydi. Eramızǵa
shekemgi IV - eramizdıń XIII ásir baslarına shekem. Maydanı 8 gektarǵa jaqın.
Gáwir-qala - X ásir arab dáreklerinde Mizdahqan atı menen tilge alınǵan.
V.V. Bartold arab geograflarınıń maǵlıwmatlarına tıykarlanıp, birinshi bolıp Mizdahqan qalasın
anıqladi hám olar qalanıń úlken-kishiligin Gurganj (Xorezmshahlar mámleketiniń paytaxtı / házirgi
Góne Urǵenish qalası) menen teńlestirdi.Gáwir-qala - X ásir arab dáreklerinde Mizdahqan atı menen tilge alınǵan.
V.V. Bartold arab geograflarınıń maǵlıwmatlarına tıykarlanıp, birinshi bolıp Mizdahqan qalasın
anıqladi hám olar qalanıń úlken-kishiligin Gurganj (Xorezmshahlar mámleketiniń paytaxtı / házirgi
Góne Urǵenish qalası) menen teńlestirdi.
Mizdaxqan panoraması
V.V.Bartold (3.10.1869— 19.08.1930)
Mizdahqan arxeologiya ruınları
Gáwir-qala - tiykarǵı parametrler:
Qorǵan diywali qam gerbish hám paxsadan qurılǵan. Qalanı perimetri boylap qorshap aladı.
Saqlanıp qalǵan biyikligi 10 m.
Qorǵan diywali sızıǵınan sırtqa shıqqan 10 dana minar bolǵan.
Qala dárwazası shıǵıs tárepte jaylasqan. Dárwaza aldı konstrukciyalar menen bekkemlengen.
Ózgeshelikleri - qala eramızǵa shekemgi IV ásirden eramızdıń XIII ásir baslarına shekem bir orında bolǵan.
Mádeniy qatlamnıń qalıńlıǵı 10 m.
Qalanıń topografiyası úyrenilmegen.
Gáwir-qalanıń qubla-shıǵıs bóleginde eki ǵárezsiz arxitekturalıq kompleks qazılǵan. Izertlewshiler
olardı citadel dep esaplaǵan.
Shıǵıs citadel IX-X ásir baslarına tuwra keledi.
Saray jayı esaplanǵan Batıs citadel XI-XIII ásir baslarına tuwra keledi.
XIII ásir baslarında qala turmısı toqtaydı.
Onıń kriziske ushırawı monǵollardıń Xorezmdi basıp alıwı (1221-jılda qońsılas Xorezmshah
mámleketiniń paytaxtı Gurganjdiń monǵollar tárepinen basıp alınıwı) menen baylanıslı. Sol waqıtta
qalanıń suw támiynatı úzilgen bolıwı múmkin.
juma meshiti
Batıs hám Shıǵıs tóbelikler arasındaǵı aymaq.
Bul aymaqta XIII ásirdiń basları - XIV ásirdiń aqırlarında xalıq jasaǵan.
Maydanı 80 gektarǵa jaqın.
X-XI ásirlerde háwli tarizli turar jaylar bolǵan.
Gáwir-qala bosap qalǵannan keyin, Mizdahqan qalası usı aymaqqa kóship ótken
XIII-XIV ásirlerdiń baslarında qala Joshi Ulısi (Altın Orda) quramına kirgen.
Qalanıń qulawı XIV ásirdiń aqırına tuwra keledi, Altın Orda mámleketiniń ulıwma daǵdarısı hám
regionnıń suw támiynatı sistemasındaǵı ózgerisler menen baylanıslı.
XV ásir baslarında qalada adamlar jasaǵanlıǵınıń ızlerı tabıldı.
Altın Orda qalası - tiykarǵı parametrler –
Qorǵan diywalinıń joqlıǵı qalanıń maydanın anıqlawdı qıyınlastıradı. Shamalamay maydanı: 80 ga.
Stratigrafiyasınıń ayriqshalıǵı - mádeniy qatlamınıń qalıń emesligi: eki kishi mádeniy qatlam bar.
Qalada:
turar jaylar, kóshe, qıyaban;
ónermentshilik ónimleri qaldıqları (gúzeshilik, vinoshılıq hám b.);
máhálle meshitiniń qaldıqları (?), (XIV ásir) qazılǵan.
Mızdakxannıń bayırǵı poseleniesi.
Shıǵıs tóbelik
Shıǵıs tárepte bastion menen bekkemlengen qala dárwazası bolǵan. Gáwir-qalanıń topografiyası, atap aytqanda, onıń tariyxıy rawajlanıwı derlik úyrenilmegen. Qazıw jumısları nátiyjelerine qaraǵanda, qalanıń túslik-shıǵıs bóleginde eki sońǵı dáwirlerge tiyisli imaratlar kompleksi anıqlanǵan. Izertlewshiler olardı arqa hám batıs citadellar dep ataǵan.
Arqa citadelъ IX-X ásir baslarına tuwra keledi. Saray dep esaplanǵan Batıs citadelъ XI-XIII ásir baslarına tuwra keledi
Qaladan tabılǵan materiallar Gáwir-qala X ásir musulman dáreklerinde (sayoxatnama) tez-tez tilge alınǵan Mizdaxkan qalası ekenligin kórsetedi. Ibn-Ruste (903-913), Al-Istaxriy (930-933), Al-Maqdisiy (985) sıyaqlı avtorlar óz shıǵarmalarında Mizdaxkan tuwralı sóz etedi. Qala haqqında eń tolıq maǵlıwmattı Al-Makdisiy (X ásir) bergen: «Mizdaxkan úlken (qala), onıń átirapında 12 mıń qorǵan hám úlken rustak bar.
Shıǵıs tóbeliktiń
Jomart-kasap
Diniy imaratlar
Diniy imaratlar Shıǵıs tóbeliktiń arqa bóleginde jaylasqan
XII-XIV ásirlerge tiyisli " xanaka" átirapındaǵı imaratlar kompleksi.
Xanaka
Maqbara" qısqı" meshit. XII ásir
XII asirde qurılǵan “jazǵı” meshit,
mehrabtı ońlaw hám jańasın salıw - XIV ásir.
XII ásir Xalifa Erejeptiń qurılıwı. XIV asirde jańalanıwı.
Mazlumxan-Sulıw XIII-XIV ásirler.
Qırıq-Shopan mazarı - XIII-XIV ásirler.
№1 Atı belgisiz maqbara, XIII ásirdiń bası.
№ 2 Atı belgisiz maqbara - XII - erte XIII ásirler, XIV asirde jańalanıwı.
Shamun-nabiy mazarı – XII-XIV (?) ásirlerde tiykar salınǵan, XVII-XIX (?) ásirlerde qurılǵan. XXI
asirde tolıq qayta qurılǵan.
Házirde Shıǵıs tóbelikti
Házirde Shıǵıs tóbelikti zamanagóy qábiristan iyelegen.
Suwǵarıw imaratlarınıń ızlerı bolǵan qala átirapınıń aymaǵı.Tóbeliklerden Shıǵısqa hám túslik-shıǵısqa 1, 5 km ge shekem sozılǵan agrosuwǵarıw sistemasınıń
ızlerı bolǵan irrigaciya tarmaǵı.
Mizdahqan átirapı aymaǵında hesh qanday arxeologiyalıq izertlewler júrgizilmegen.
Ulıwma maydanı shama menen 12 gektar.
Shıǵıs tóbelik - ulıwma maydanı shama menen 100 gektar bolǵan shógindi jınıslardan payda bolǵan tábiyiy tóbelik. Shıǵıs tóbelik eki bólekten ibarat: qubla bólegi, maydanı shama menen 30 gektar; arqa bólegi 70 gektarǵa jaqın maydanǵa iye.
Gyawur-qala.efrofoto
Xalif Eredjeptіń qazba jұmıstarı
Shıǵıs tóbeliktiń qubla bólegi. Shıǵıs tóbeliktiń qubla bólegindegi arxeologiyalıq úyreniwler áyyemgi hám orta ásirlerde bul jerde Mizdaxkan qalasınıń qábiristanı jaylasqanlıǵın kórsetti. Izertlewshilerdiń qala nekropoliniń tariyxınıń sol payıtları regionda keń tarqalǵan dinge sıyınıw menen baylanıslı eki úlken basqıshın kórsetedi. Nekropoldiń birinshi basqıshtan ekinshisine ótiwi dinniń hám soǵan uyqas túrde jerlew dástúrleriniń ózgeriwi menen baylanıslı. Birinshi Islamnan aldınǵı basqısh: tazalanǵan suyeklerdi jerlew. III ásir - VIII ásirdiń birinshi yarımı.
keramikalıq sarkofag
Alınǵan materiallarǵa bola, eń áyyemgi jerlew úlgisi III ásirge tuwra keledi. Bul keramikalıq sarkofag bolıp, onda jas hayaldıń suyekleri qosımsha materiallar menen jerlengen ("Sarmat" usılındaǵı polixromlı zergerlik buyımlar, bronza qazan, bronza ayna, shiyshe ıdıslar).
Izertlewshilerdiń pikirine qaraǵanda, sarkofag Parfiya Mesopotamiyasınıń tásirin sáwlelendiredi. Birinshi basqıshtaǵı basqa jerlew úlgileri keramikalıq ıdıslarda yamasa keramikalıq ossuariylarda tazalanǵan suyeklerdiń jerlengenligi
Bul keramikalıq sarkofag