Planı

Mizdahqan
komplekniN

Mizdahqan qalası qay jerde jaylasqan?

Mizdahqan eki tóbelikte jaylasqan hárqıylı dáwirlerge tiyisli áyyemgi arxeologiyalıq kompleks.Batıs tóbelik, mádeniy qatlamlardıń toplanıwı nátiyjesinde payda bolǵan,- Shıǵıs tóbelik, tábiyiy biyiklik, sonıń menen birge, bul tóbelikler onıń átirapındaǵı aymaqlardı ańlatadı.Ulıwma maydanı 200 gektarǵa jaqın.

1. Batıs tóbelik

Pútkil tóbelikti áyyemgi Gáwir-qala arxeologiyalıq esteligi iyeleydi. Eramızǵa shekemgi IV - eramizdıń XIII ásir baslarına shekem. Maydanı 8 gektarǵa jaqın.

Gáwir-qala - X ásir arab dáreklerinde Mizdahqan atı menen tilge alınǵan.
V.V. Bartold arab geograflarınıń maǵlıwmatlarına tıykarlanıp, birinshi bolıp Mizdahqan qalasın anıqladi hám olar qalanıń úlken-kishiligin Gurganj (Xorezmshahlar mámleketiniń paytaxtı / házirgi Góne Urǵenish qalası) menen teńlestirdi.

1 2 3 3.1 3.2 4

Gaur-qal’a - asosiy parametrlar:

Qorǵan diywali qam gerbish hám paxsadan qurılǵan. Qalanı perimetri boylap qorshap aladı. Saqlanıp qalǵan biyikligi 10 m. Qorǵan diywali sızıǵınan sırtqa shıqqan 10 dana minar bolǵan.
Qala dárwazası shıǵıs tárepte jaylasqan. Dárwaza aldı konstrukciyalar menen bekkemlengen.

Ózgeshelikleri - qala eramızǵa shekemgi IV ásirden eramızdıń XIII ásir baslarına shekem bir orında bolǵan.
Mádeniy qatlamnıń qalıńlıǵı 10 m. Qalanıń topografiyası úyrenilmegen. Gáwir-qalanıń qubla-shıǵıs bóleginde eki ǵárezsiz arxitekturalıq kompleks qazılǵan. Izertlewshiler olardı citadel dep esaplaǵan.

Shıǵıs citadel IX-X ásir baslarına tuwra keledi.

Saray jayı esaplanǵan Batıs citadel XI-XIII ásir baslarına tuwra keledi.

XIII ásir baslarında qala turmısı toqtaydı.

Onıń kriziske ushırawı monǵollardıń Xorezmdi basıp alıwı (1221-jılda qońsılas Xorezmshah mámleketiniń paytaxtı Gurganjdiń monǵollar tárepinen basıp alınıwı) menen baylanıslı. Sol waqıtta qalanıń suw támiynatı úzilgen bolıwı múmkin.

2. Batıs hám Shıǵıs tóbelikler arasındaǵı aymaq

Bul aymaqta XIII ásirdiń basları - XIV ásirdiń aqırlarında xalıq jasaǵan. Maydanı 80 gektarǵa jaqın.

X-XI ásirlerde háwli tarizli turar jaylar bolǵan. Gáwir-qala bosap qalǵannan keyin, Mizdahqan qalası usı aymaqqa kóship ótken XIII-XIV ásirlerdiń baslarında qala Joshi Ulısi (Altın Orda) quramına kirgen.

Qalanıń qulawı XIV ásirdiń aqırına tuwra keledi, Altın Orda mámleketiniń ulıwma daǵdarısı hám regionnıń suw támiynatı sistemasındaǵı ózgerisler menen baylanıslı. XV ásir baslarında qalada adamlar jasaǵanlıǵınıń ızlerı tabıldı.

Altın Orda qalası

Altın Orda qalası - tiykarǵı parametrler – Qorǵan diywalinıń joqlıǵı qalanıń maydanın anıqlawdı qıyınlastıradı. Shamalamay maydanı: 80 ga. Stratigrafiyasınıń ayriqshalıǵı - mádeniy qatlamınıń qalıń emesligi: eki kishi mádeniy qatlam bar.

Qalada: turar jaylar, kóshe, qıyaban;
ónermentshilik ónimleri qaldıqları (gúzeshilik, vinoshılıq hám b.); máhálle meshitiniń qaldıqları (?), (XIV ásir) qazılǵan.

3. Shıǵıs tóbelik

Ulıwma maydanı shama menen 100 ga.

3. 1. Shıǵıs tóbeliktiń qubla bóleginde qala nekropoli bar.
Nekropol III-XIV ásirlerge tiyisli.Nekropol aymaǵınan alınǵan materiallar tiykarında eki xronologiyalıq basqısh anıqlandi. Olar marhumlardıń qaysı dinge sıyınǵanlıǵı menen baylanıslı.

Birinshi basqısh - zoroastrizm / keramikalıq sarkofagda, keramikalıq ıdıslarda, keramikalıq ossuariylarda jerlew. Ossuariylardı ornatıw ushın jerlew jayları (naus) anıqlanǵan, III ásirden VIII ásir ortalarına tuwra keledi.

Ekinshi basqısh - musılmanlar / deneni jerlew (kómiw), aǵash tabıtlarda jerlew menen baylanıslı. VIII ásir ortalarınan XIV ásirlerge tuwra keledi.

3. 2. Diniy imaratlar Shıǵıs tóbeliktiń arqa bóleginde jaylasqan.

XII-XIV ásirlerge tiyisli "xanaka" átirapındaǵı imaratlar kompleksi.
Xanaka
Maqbara (?)
"Qısqı" meshit. XII ásir
XII asirde qurılǵan “jazǵı” meshit,
Mehrabtı ońlaw hám jańasın salıw - XIV ásir.

XII ásir Xalifa Erejeptiń qurılıwı. XIV asirde jańalanıwı.
Mazlumxan-Sulıw XIII-XIV ásirler.
Qırıq-Shopan mazarı - XIII-XIV ásirler.
№1 Atı belgisiz maqbara, XIII ásirdiń bası.
№ 2 Atı belgisiz maqbara - XII - erte XIII ásirler, XIV asirde jańalanıwı.
Shamun-nabiy mazarı – XII-XIV (?) ásirlerde tiykar salınǵan, XVII-XIX (?) ásirlerde qurılǵan. XXI asirde tolıq qayta qurılǵan.
Múqaddes Jumart-qassap tóbeshigi / nekropol. III-VIII, IX-XIV ásirler.

Házirde Shıǵıs tóbelikti zamanagóy qábiristan iyelegen.

4. Suwǵarıw imaratlarınıń ızlerı bolǵan qala átirapınıń aymaǵı

Tóbeliklerden Shıǵısqa hám túslik-shıǵısqa 1, 5 km ge shekem sozılǵan agrosuwǵarıw sistemasınıń ızlerı bolǵan irrigaciya tarmaǵı. Mizdahqan átirapı aymaǵında hesh qanday arxeologiyalıq izertlewler júrgizilmegen. Ulıwma maydanı shama menen 12 gektar.